Với tám năm phát triển, dự án cano năng lượng mặt trời do Kara Solar khởi xướng từ Ecuador hiện mở rộng ra các quốc gia Amazon. Sáng kiến này giúp giảm ô nhiễm, tiết kiệm nhiên liệu cùng phát triển kinh tế bền vững cho cộng đồng, song vẫn đối mặt với các thách thức lớn về tài chính nhằm mở rộng quy mô dự án.
Điểm nổi bật:
- Sau 8 năm triển khai, sáng kiến cano năng lượng mặt trời của Kara Solar lan rộng đến nhiều cộng đồng.
- Dự án giúp giảm ô nhiễm, tiết kiệm nhiên liệu và hạn chế mở rộng đường bộ.
- Mục tiêu đến năm 2030 là vận hành 10.000 thuyền năng lượng mặt trời và xây dựng hệ thống trạm sạc do bản địa điều hành.
- Thách thức lớn là tìm nguồn vốn đầu tư phù hợp.
Tám năm sau khi ra mắt, một sáng kiến cano chạy bằng năng lượng mặt trời do Kara Solar Foundation khởi xướng từ khu vực Amazon, Ecuador, nay đã mở rộng tới các cộng đồng ven biển bản địa tại Brazil, Peru, Suriname và Quần đảo Solomon. Các nhà nghiên cứu cho biết nỗ lực này giúp các cộng đồng nhiệt đới giảm sử dụng xăng dầu, hạn chế mở rộng đường bộ và phát triển các dự án kinh tế không khai thác tài nguyên.
Ichinki Tentets Tanchim Federico, lãnh đạo của cộng đồng Indigenous Achuar tại Wayusentsa, Ecuador, người vừa nhận được một chiếc cano năng lượng mặt trời, cho biết qua WhatsApp với Mongabay rằng chiếc thuyền đã giảm ô nhiễm nhờ sử dụng động cơ không phát thải khói ra môi trường.
Đại diện Kara Solar và các lãnh đạo bản địa nhấn mạnh rằng dự án giúp tiết kiệm chi phí mua nhiên liệu và dầu, đồng thời đảm bảo mức tiếng ồn thấp, góp phần bảo vệ hoạt động săn bắn và đánh bắt của người dân ven sông.
Kara Solar, một nhóm chuyên gia gồm kỹ sư, nhà truyền thông, nhà khoa học xã hội và kỹ thuật viên năng lượng mặt trời do người bản địa dẫn dắt, đã khởi xướng dự án sau khi cộng đồng Achuar ở Đông Nam Ecuador bày tỏ mong muốn xây dựng một chiếc thuyền chạy năng lượng mặt trời. Chiếc cano đầu tiên mang tên Tapiatpia đã vượt qua hành trình 1.800 km qua nhiều con sông Amazon và trở lại an toàn vùng lãnh thổ Achuar vào năm 2017.
Kể từ đó, Kara Solar đã cung cấp 12 chiếc cano năng lượng mặt trời cho các cộng đồng ở năm quốc gia và xây dựng các trạm sạc năng lượng mặt trời kết hợp trung tâm năng lượng cộng đồng. Cụ thể, sáu chiếc được chuyển giao tại Ecuador, hai tại Peru, hai tại Brazil, một tại Suriname và một tại Quần đảo Solomon. Bên cạnh đó, họ đã đào tạo các thành viên bản địa vận hành và quản lý hệ thống ngay tại quê hương mình.
Sau nhiều tháng nghiên cứu và phát triển, Kara Solar đã giới thiệu hai mẫu thuyền điện dài cho gia đình (peque-peque) mới, hiện đang hoạt động tại lãnh thổ Achuar và thu thập phản hồi từ cộng đồng.
Nantu Canelos, giám đốc điều hành của Kara Solar và là thành viên của cộng đồng Achuar tại Sharamentsa, chia sẻ với Mongabay qua WhatsApp rằng Kara Solar đảm bảo truyền đạt kiến thức kỹ thuật cho chính cộng đồng. Họ đào tạo các kỹ thuật viên địa phương để bảo trì và kiểm soát công nghệ, đảm bảo năng lượng và tương lai thuộc về chính họ.
Đối với nhiều cộng đồng Amazon, sông là phương tiện giao thông duy nhất. Do đó, Kara Solar ưu tiên phát triển giao thông đường sông thay vì xây dựng đường bộ, vì con đường thường là nguyên nhân chính gây ra mất rừng trong khu vực.
Canelos nói: "Các con đường tạo điều kiện cho sự xâm nhập của các ngành công nghiệp như lao động bất hợp pháp, khai thác mỏ và chăn nuôi, từ đó đe dọa lãnh thổ, văn hóa và hệ sinh thái của các cộng đồng bản địa. Dự án cano năng lượng mặt trời hướng tới việc củng cố các tuyến đường sông làm phương tiện kết nối chính, giúp bảo vệ rừng nhiệt đới và quyền tự chủ của cộng đồng."
Oliver Utne, đồng sáng lập Kara Solar, cho biết so với thuyền chạy bằng xăng, thuyền năng lượng mặt trời có tiếng ồn thấp hơn nhiều, góp phần bảo vệ các hoạt động săn bắn và đánh bắt của cư dân ven sông.
Alessandro Bezerra Trindade, nhà nghiên cứu và phó giáo sư tại Khoa Điện, Đại học Liên bang Amazonas, khẳng định: "Việc áp dụng những chiếc thuyền sử dụng năng lượng tái tạo, sạch và yên tĩnh sẽ là một đóng góp tuyệt vời cho môi trường cũng như cho cư dân sống ven sông." Ông, không tham gia dự án, nhấn mạnh rằng chi phí bảo trì và vấn đề nguồn cung vật liệu luôn là thách thức khi mở rộng các dự án công nghệ như thế này.
Angel Wasump, giám đốc lãnh thổ Achuar của Kara Solar, là một trong những lãnh đạo bản địa tham gia sáng kiến Solar Rivers – mô hình đưa công nghệ năng lượng mặt trời vào tay cộng đồng và mở rộng các giải pháp thay thế cho đường bộ, qua đó bảo vệ các vùng đa dạng sinh học trên khắp Amazon.
Các nguồn tin từ Kara Solar cho biết, dự án sẽ được mở rộng khắp lưu vực Amazon, đồng thời làm cho các chiếc cano năng lượng mặt trời dễ tiếp cận và có giá cả phải chăng với người dân địa phương. Mục tiêu là xây dựng mạng lưới trạm sạc do người dân bản địa sở hữu và vận hành, trải dài khoảng 400 km dọc theo các con sông, ban đầu tại tỉnh Pastaza, Ecuador và sau đó mở rộng sang các vùng khác trong Amazon.
Motores Amazonas, công ty chị em của Kara Solar, dự định xây dựng một mạng lưới các đơn vị sản xuất địa phương nhằm hỗ trợ việc mở rộng và bảo trì hệ thống. Đến năm 2030, họ hy vọng sẽ xây dựng, triển khai và hỗ trợ hoạt động của 10.000 thuyền năng lượng mặt trời.
Để mở rộng quy mô, Canelos cho biết cần có nguồn tài chính lớn. "Các dự án nhằm tạo ra sự thay đổi sâu sắc và bảo vệ lãnh thổ thường không hấp dẫn các nhà đầu tư truyền thống do không mang lại lợi nhuận lớn ngay lập tức. Chính vì vậy, việc tiếp cận nguồn vốn là một trong những thách thức lớn nhất mà chúng tôi đang đối mặt."
Theo Oliver Utne, chi phí xây dựng các chiếc cano năng lượng mặt trời ở vùng nông thôn Amazon thấp hơn so với thuyền chạy bằng xăng, nhưng do chi phí ban đầu cao, nhiều cộng đồng không đủ khả năng chi trả. Ông cho biết thách thức hiện nay là phát triển các mô hình tài chính cho phép chủ thuyền địa phương thanh toán dần theo mô hình cho thuê.
Utne kết luận: "Amazon là một trong số ít khu vực trên thế giới thiếu hạ tầng giao thông và điện lực quy mô lớn. Cách thức xây dựng sẽ quyết định tương lai của lãnh thổ bản địa và số phận của hành tinh."
