Khảo sát đối thoại giữa 240 cuộc trò chuyện gia đình Trung Quốc và các đối thoại do ChatGPT mô phỏng cho thấy AI thể hiện sự tham gia và phản hồi tương tác tốt, nhưng lại thiếu đa dạng từ vựng và mang khuôn mẫu. Điều này gợi ý AI có thể làm đối thoại trơn tru nhưng thiếu tính độc đáo, đòi hỏi cân nhắc về ảnh hưởng tới sự sáng tạo và nhận diện xã hội trong giao tiếp.
Điểm nổi bật:
- AI thể hiện sự tham gia tốt và phản hồi nhanh trong đối thoại.
- ChatGPT có sự lặp lại từ vựng và khuôn mẫu phổ biến hơn con người.
- Đối thoại con người có tính độc đáo, linh hoạt và hài hước, khác biệt rõ so với AI.
- AI có thể mô hình hóa mẫu đối thoại chuẩn nhưng thiếu sáng tạo idiosyncratic và tác động đáng lo về mặt xã hội.
- Nghiên cứu cân nhắc tác động lâu dài của AI lên cách chúng ta trò chuyện và nhận diện xã hội.
Khi bạn trò chuyện với ChatGPT, nó thường cho cảm giác như đang nói chuyện với một người lịch sự, chủ động tham gia và đáp ứng nhanh chóng. Nó gật đầu ở đúng chỗ, phản chiếu lời của bạn và dường như háo hức để cuộc trao đổi tiếp tục.
Nhưng điều này thực sự là cách giao tiếp của con người hay chỉ là sự bắt chước mang tính khuôn mẫu? Chúng ta đã so sánh 240 cuộc trò chuyện điện thoại giữa các thành viên gia đình Trung Quốc với các đối thoại do ChatGPT mô phỏng trong cùng điều kiện ngữ cảnh, dùng một mô hình thống kê để đo lường các mẫu qua hàng trăm lượt.
Để nắm bắt sự độc đáo của con người trong tương tác, chúng tôi tập trung vào ba cấp độ của giao tiếp con người. Một là “điểm đồng thoại” (dialogic resonance) – việc tái sử dụng lời diễn đạt của người nói khác. Ví dụ, khi người nói A nói “You never call me”, người nói B có thể đáp “You are the one who never calls”.
Một yếu tố khác là “sáng tạo tái tổ hợp” (recombinant creativity) – nghĩa là sáng tạo những twist mới trên điều đã được người đối thoại vừa nói. Ví dụ, người nói A hỏi “All good?”, để người nói B đáp “All smashing”. Ở đây cấu trúc được giữ vững nhưng tính từ được thay đổi theo cách độc đáo của cuộc trao đổi.
Một đặc điểm cuối cùng là “thừa nhận sự liên quan” (relevance acknowledgement): thể hiện sự quan tâm và thừa nhận quan điểm của người đối thoại, như “Thật thú vị khi bạn nói vậy…” hoặc “Đó là một điểm hay…”.
Những gì chúng tôi tìm thấy
ChatGPT làm rất tốt – thậm chí quá tốt – trong việc thể hiện sự tham gia. Nó thường lặp lại và thừa nhận đối phương nhiều hơn so với con người. Tuy nhiên, nó lại gặp hai vấn đề quyết định.
Thứ nhất, sự đa dạng từ vựng của ChatGPT thấp hơn nhiều so với người nói. Khi con người đa dạng hóa từ ngữ và diễn đạt, AI lại lặp lại những từ ngữ tương tự.
Quan trọng hơn, chúng tôi nhận thấy rất nhiều ngôn ngữ mang tính khuôn mẫu xuất hiện trong các cuộc đối thoại do AI tạo ra. Khi AI giả lập việc đưa ra lời khuyên hoặc đưa ra yêu cầu, nó thường đi vào các khuyến nghị mang phong cách làm cha mẹ như “Chăm sóc sức khỏe của bạn nhé” và “Đừng lo quá nhiều”.
Điều này khác với các bậc phụ huynh thực sự, những người kết hợp minh họa, từ chối, hài hước, châm biếm và thậm chí những biểu đạt bất lịch sự đôi khi. Trong dữ liệu của chúng tôi, cách một bà mẹ thể hiện sự quan tâm tới sức khỏe của con gái ở trường đại học thường là qua gợi ý ngụ ý thay vì chỉ thị trực tiếp – ví dụ, khi hỏi “Tại sao con lại làm hai công việc cùng lúc?”, với ý nghĩa ngụ ý rằng con sẽ kiệt sức nếu tiếp tục quá bận rộn.
Tóm lại, ChatGPT thống kê cho thấy sự đồng nhất của đối thoại ở mức độ cao, thay thế chúng bằng một mẫu đối thoại trơn tru, có vẻ hợp lý nhưng cuối cùng khá khô khan.
Tại sao điều này quan trọng
Ở cái nhìn đầu tiên, tính nhất quán của AI có vẻ là một lợi thế – hệ thống đáng tin cậy và dễ đoán. Tuy nhiên, chính những đặc tính này cũng làm cho nó ít mang tính người hơn. Người thật không lặp lại một cách bị lặp lại và dễ bị rập khuôn. Họ duy trì các cuộc đối thoại mang tính cá nhân, nhận diện và sáng tạo.
Điều này định nghĩa sự độc nhất trong tương tác – cách chúng ta muốn được người khác nhận diện. Có những từ ngữ, diễn đạt và giọng điệu mà bạn sẽ không bao giờ dùng, không phải vì chúng bất lịch sự mà vì chúng không phản ánh bạn là ai hay cách bạn muốn người khác nghe bạn.
Việc bị cho là “điều bình thường” khiến nhiều người cố tránh, và điều này đóng vai trò như một hình thức “điểm tự do” trong văn hóa giao tiếp. Trong quá trình này, nếu AI có thể mô phỏng mượt mà và hợp lý, con người có thể bắt chước phong cách của AI, từ từ làm mất đi tính sáng tạo và sự độc đáo trong ngôn ngữ của chính mình.
Trong dài hạn, chúng ta có thể thấy mình “học” từ AI cách trò chuyện – dần dần xóa nhòa sự sáng tạo và độc đáo trong lời nói của chính chúng ta. Giao tiếp, ở cốt lõi, không chỉ là hiệu quả mà còn là sự đồng sáng tạo ý nghĩa và nhận diện xã hội thông qua đổi mới và phóng khoáng, thậm chí hơn cả những gì chúng ta nhận thức được.
Liệu AI có khiến chúng ta trò chuyện kém đi không?
"Will AI make us worse at conversation?" – một câu hỏi được đặt ra trong bối cảnh nghiên cứu này. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của sự sáng tạo và tính linh hoạt trong ngôn ngữ mà AI vẫn chưa thể tái tạo đầy đủ.
Kết luận của chúng tôi cho thấy AI có thể giúp đối thoại hiệu quả và nhất quán, nhưng để duy trì tính nhân văn và sự độc đáo của người nói, chúng ta cần nhận diện và thúc đẩy các yếu tố ngôn ngữ phi chuẩn và sự tự thể hiện trong giao tiếp.
