Bài tưởng niệm Robert Jay Lifton, MD, nhìn nhận cuộc đời tận hiến của ông với nghiên cứu về diệt chủng, phân đôi tâm lý và hoạt động xã hội. Ông khơi dậy trách nhiệm đạo đức tại y khoa và kêu gọi chúng ta vượt qua những nguy cơ nội tại của nhân loại để xây dựng một xã hội bền vững.
Điểm nổi bật:
Công trình của Robert Jay Lifton khám phá trách nhiệm đạo đức của bác sĩ và sự mong manh của bản tính con người trong hoàn cảnh cực đoan.
Khái niệm “phân đôi tâm lý” của ông giải thích cách con người tách biệt hành vi tàn phá khỏi tình yêu thương.
Ông tích cực lên tiếng về các vấn đề xã hội như biến đổi khí hậu, nhấn mạnh cảnh giác đạo đức và sự trưởng thành về mặt luân lý.
Di sản của Lifton khuyến khích tiếp tục nghiên cứu khía cạnh tối của nhân loại để xây dựng sức bền và ngăn chặn nguy cơ do chính chúng ta gây ra.
Tưởng Niệm
Robert Jay Lifton, MD
“Sống với sự phân đôi và kêu gọi cái ác là một lựa chọn đạo đức mà mỗi người phải chịu trách nhiệm, bất kể mức độ ý thức nào.”
— Robert Jay Lifton, trích Thought Reform and the Psychology of Totalism: A Study of ‘Brainwashing’ in China
Kế hoạch ban đầu cho bài báo hôm nay của tôi phải hoãn lại đến thứ Hai. Tôi vừa hay tin bác sĩ tâm thần lừng danh Robert Jay Lifton, MD, đã qua đời ngày hôm qua. Ông xứng đáng với bài nhìn nhận cuộc đời dài và sâu sắc đã được xuất bản ngày 4 tháng 8 trên New York Times của Douglas Martin: “Robert Jay Lifton, Psychiatrist Drawn to Humanity’s Horrors, Dies at 99.” Vì thời gian hạn chế sáng nay, tôi sẽ để nhiều chi tiết và tóm tắt sự nghiệp của ông cho bài trên Times và các lời tưởng niệm khác, đồng thời chia sẻ một vài trải nghiệm cá nhân.
Tôi thật may mắn khi bắt đầu học y tại Yale năm 1967 khi Bob còn là giảng viên. Tôi chứng kiến ông dập tắt những cuộc náo loạn tiềm ẩn trên sân trường trong phiên tòa của Black Panther Bobby Seale. Ông cũng vào tù vì biểu tình chống chiến tranh Việt Nam. Từ đó, tôi hiểu rằng bác sĩ tâm thần có thể dùng chuyên môn để giải quyết các vấn đề xã hội lớn hơn là chỉ chăm sóc bệnh nhân cá nhân.
Điểm nhấn tiếp theo—nếu có thể gọi như vậy cho những tội ác ghê rợn của con người—là cuốn sách năm 1986 The Nazi Doctors: Medical Killing and the Psychology of Genocide, phân tích vai trò của bác sĩ trong cuộc diệt chủng Holocaust. Là người Do Thái, ông Bob có dũng khí vượt trội để phỏng vấn các bác sĩ đã hợp tác với chế độ phát xít. Ông phát hiện ra “phân đôi tâm lý”, khi một người có thể vừa thực hiện hành vi tàn ác vừa duy trì tình yêu thương với gia đình.
Từ nghiên cứu này, ông chỉ ra rằng bác sĩ cũng dễ từ bỏ đạo đức y khoa để đặt các giá trị khác lên trên. Trong thời hiện đại, ta còn thấy hiện tượng tương tự khi bác sĩ ủng hộ mô hình chăm sóc vì lợi nhuận, nơi lợi nhuận đánh đổi chất lượng chăm sóc, như ông mô tả trong cuốn The Ethical Way (1997).
Theo thời gian, tôi cố gắng dự mọi buổi thuyết trình của ông. Cơ hội cá nhân nhất là khi ông nhận Giải Nhân Đạo đầu tiên của Hiệp Hội Tâm Thần Xã Hội Mỹ ngày 7/5/2012, sau khi xuất bản hồi ký Witness to an Extreme Century. Tôi hân hạnh giới thiệu ông, và ấn tượng nhất là ông hay chuẩn bị trứng tráng kem cho gia đình vào sáng Chủ Nhật—hình ảnh giản dị phản ánh nhân tính bình thường của ông.
Ông cũng trở thành nhà hoạt động về biến đổi khí hậu với cuốn The Climate Swerve (2017). Tôi cũng theo gương ông trong hành trình này.
Với tư cách bác sĩ tâm thần, chúng ta cần nhận thức sâu sắc hơn về sự mong manh của bản tính con người—cả về bệnh lý lẫn khả năng gây hại. Phần lớn lãnh đạo xã hội có xu hướng bỏ qua khía cạnh này, nên bác sĩ tâm thần thường bị loại khỏi các cơ hội tư vấn cộng đồng và chính phủ.
Ông để lại nhiều bài học qua nghiên cứu và hành động để giúp chúng ta đối phó với “rối loạn tâm lý xã hội”, bao gồm cả sự kiểm soát của các tư tưởng giáo điều. Ông không chỉ giải thích tệ nhất mà con người và bác sĩ có thể làm, mà còn chỉ ra điều đạo đức chúng ta phải nỗ lực để vượt qua nguy cơ tự gây ra.
Cuộc đời ông thực sự là một phúc lành.
