Giải Pháp Ngăn Cháy Rừng: Thả Động Vật Gặm Thảo Trở Lại Thiên Nhiên

Trái đất từng trông ngoạn mục khác biệt 15.000 năm trước. Những sinh vật như lười đất nặng hơn ba tấn gặm cành và vỏ cây với móng vuốt dài đáng sợ. Đàn voi ma mút lông xù thảo lùng đồng cỏ khô lạnh của thảo nguyên ma mút cùng tê giác lông mao. Thời kỳ Pleistocene, trước kỷ địa chất hiện tại, có ít nhất 50 loài megaherbivores—các loài ăn thực vật nặng hơn 900 kg. Chúng lang thang khắp hành tinh, định hình hệ sinh thái. Rồi những gã khổng lồ ấy biến mất.

Sự tuyệt chủng của megafauna đã được bàn luận nhiều—tranh cãi về “overkill” hay “overchill”—nhưng ít ai đề cập đến hệ quả sâu rộng sau sự mất mát này.

Mất đi bất kỳ loài nào cũng tạo ra tác động dây chuyền trong hệ sinh thái, từ chuỗi thức ăn đến cấu trúc cảnh quan. Nhiều nhà bảo tồn hiện càng quan tâm đến giải pháp tái hoang dã: tái thả hoặc đưa loài tương đương thay thế về nơi từng sinh sống. Một ý tưởng còn mới nhưng đầy tiềm năng là sử dụng chúng để giảm thiểu nguy cơ cháy rừng trong thế giới nóng hơn, cháy hơn.

Sự vắng mặt của các loài ăn cỏ cổ đại, cùng với việc mất dần môi trường sống, dẫn đến tích tụ thực vật chết làm nhiên liệu cho đám cháy—từ rừng lá kim ở Canada, thảo nguyên châu Phi, đến cả tầng tundra Bắc Cực.

Mặc dù cháy là thành phần tự nhiên của hệ sinh thái, biến đổi khí hậu do đốt nhiên liệu hóa thạch làm tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng. NOAA ghi nhận hoạt động cháy cực đoan đã tăng gấp đôi trong 20 năm. Các nhà tái hoang dã cho rằng việc tái thả động vật ăn cỏ—cả loài ăn cành và loài ăn cỏ—sẽ giúp giảm nhiên liệu, tạo đai phòng cháy tự nhiên, và hỗ trợ hệ sinh thái phát triển giai đoạn trưởng thành, ít dễ cháy.

Trong savannah châu Phi, tê giác trắng duy trì cộng đồng cỏ rải rác, giảm khối lượng và độ liên tục của nhiên liệu, kết quả là đám cháy nhỏ hơn và ít lan rộng. Nhiều người tin rằng mô hình này có thể nhân rộng. Phải chăng chìa khóa không phải là kiểm soát thiên nhiên, mà là để thiên nhiên tự vận hành?

Nghiên cứu tại Bồ Đào Nha

Ở thung lũng Côa, miền bắc Bồ Đào Nha, người dân bỏ làng, giúp cây bụi tái chiếm. Nhóm Rewilding Portugal đưa ngựa Sorraia hoang dã và giống bò Tauros thay thế bò rừng cổ đại về đây. Dấu chân nặng tạo đường mòn khô cằn, ngăn lửa lan; hoạt động gặm cỏ và cào đất giúp chôn thực vật chết, cô lập carbon và đa dạng hóa môi trường sống.

“Không có gặm cỏ, cỏ mọc cao dễ cháy. Khi có gặm, cỏ tích trữ năng lượng sâu trong rễ để sống sót,” theo Pedro Prata, trưởng nhóm tái hoang dã.

Tuy vậy, chỉ ngựa và bò chưa đủ; cần cả loài ăn cành như linh dương, hươu, xen kẽ với loài kỹ sư như hải ly và thậm chí động vật săn mồi để điều phối phong trào đàn.

“Mục tiêu là cho các loài hoang dã quay lại tự nhiên, bao gồm cả hươu sừng ngắn, hươu đỏ, và nai đốm. Khi hươu về, kẻ săn mồi cũng theo,” Prata chia sẻ.

Dr. Dean Pearson, nhà sinh thái tại US Forest Service, cảnh báo: giới thiệu loài có thể gây hậu quả không mong muốn như ảnh hưởng loài bản địa hay xung đột với con người. Các hệ sinh thái đã thay đổi kể từ khi loài biến mất.

Triển vọng toàn cầu

Bài học từ Bồ Đào Nha khơi gợi ý tưởng tái hoang dã có thể áp dụng ở California, nơi các loài megafauna bản địa như lười đất, bò rừng, voi ma mút biến mất cuối Pleistocene, để lại cảnh quan dễ cháy.

Nghị sĩ liên bang Mỹ đã đề xuất luật hỗ trợ giảm cháy qua chăn thả. Tuy nhiên, gia súc nuôi như dê, bò chỉ hiệu quả khi di động và không bị gò bó.

“Ý tưởng tái thả động vật không chỉ đơn giản là giảm thiểu thực vật dễ cháy,” Pearson nhấn mạnh. “Việc chăn thả có thể khuyến khích loài cháy dữ dội phát triển nếu không nghiên cứu kỹ.”

Do đó, tái hoang dã phải kết hợp quản lý cảnh quan toàn diện: sáng kiến cộng đồng, thay đổi văn hóa chấp nhận động vật tự do, và nghiên cứu chi tiết về động lực lửa.

Thay vì dựa vào máy móc, hóa chất hay dập lửa liên tục, giải pháp có thể cổ xưa nhất: để thiên nhiên tự phục hồi và vận hành theo quy luật của nó.