Bài viết khảo cứu các nhóm người đến châu Mỹ trước Columbus: từ người bản địa di cư qua cầu đất Bering, dấu chân 23.000 năm ở New Mexico, người Viking thế kỷ 11 ở Newfoundland, đến khả năng người Polynesia tiếp xúc với Nam Mỹ.
Điểm nổi bật:
- Những người bản địa là những cư dân đầu tiên của châu Mỹ, di cư từ Siberia qua cầu đất Bering.
- Người Viking đã đặt chân đến Newfoundland khoảng thế kỷ 11, với khu định cư ở L’Anse aux Meadows.
- Có bằng chứng dấu chân hoá thạch và công cụ đá độc lập có thể chứng tỏ sự có mặt của con người cách đây hơn 20.000 năm.
- Nghiên cứu DNA gợi ý về tiếp xúc giữa người Polynesia và người bản địa Nam Mỹ khoảng 800–1.000 năm trước.
- Columbus đến châu Mỹ năm 1492 nhưng vẫn tin mình đã tìm ra một con đường đến châu Á.
Khu di tích L'Anse aux Meadows, nằm trên mũi bắc Newfoundland, có niên đại khoảng 1.000 năm, trước thời Columbus tới Mỹ châu khoảng 500 năm. Và người bản địa đã sinh sống ở Tây bán cầu từ hàng chục nghìn năm trước. (Ảnh: Russ Heinl via Shutterstock)
Nói Christopher Columbus đến muộn với Tây bán cầu cũng chưa đủ. Đến 1492, người bản địa đã sống ở đó hàng chục nghìn năm. Người Viking cũng đã đặt chân khoảng 500 năm trước Columbus, và có khả năng người Polynesia từng chinh phục Tây bán cầu trước Columbus.
Những người đầu tiên ở châu Mỹ
Những người đầu tiên đến Tây bán cầu chính là các cộng đồng bản địa, hậu duệ của nhóm Siberia Bắc Cổ đại và Đông Á. Họ di chuyển qua cầu đất Bering bằng đường bộ hoặc đường biển.
Khi người bản địa đến, thời điểm chính xác vẫn đang gây tranh luận. Một số nghiên cứu cho rằng dấu chân hoá thạch ở White Sands (New Mexico) có niên đại 21.000–23.000 năm trước, vào giai đoạn cực đại băng hà cuối cùng.
Những nghiên cứu khác đề xuất sớm hơn, ví dụ công cụ đá ở hang Chiquihuite, Mexico có thể hơn 30.000 năm. Tuy nhiên, còn tranh cãi về việc những phiến đá này có thực sự do con người chế tác hay không.
Dấu chân hoá thạch ở New Mexico có niên đại 21.000–23.000 năm trước. (Ảnh: USGS, NPS, Bournemouth University; Public Domain)
Một nghiên cứu năm 2017 đăng trên Nature báo cáo xương mastodon ở California có thể đã bị con người tác động từ 130.000 năm trước, nhưng còn nhiều hoài nghi về bằng chứng này.
Người Viking ở Tây bán cầu
Người Viking đến Tây bán cầu thế kỷ 11 — khoảng 500 năm trước Columbus — và xây dựng khu định cư L'Anse aux Meadows ở Newfoundland. Sách sử Iceland ghi chép: Bjarni Herjólfsson có thể là người Viking đầu tiên nhìn thấy Bắc Mỹ cuối thế kỷ 10, nhưng không đổ bộ. Leif Erikson sau đó được cho là người đầu tiên thiết lập các chuyến đi đến đây.
Tuy nhiên, các cuộc định cư của người Viking không bền vững do xung đột với người bản địa và không đủ lực lượng.
Hành trình Polynesia?
Nghiên cứu DNA năm 2020 chỉ ra người Polynesia và bản địa Nam Mỹ (có thể Colombia ngày nay) giao lưu khoảng 800 năm trước. Chưa rõ họ đi thuyền sang Mỹ hay ngược lại. Khoai lang Nam Mỹ xuất hiện ở nhiều đảo Polynesia, và nghiên cứu 2024 trên Rapa Nui cho thấy họ ăn thực vật Nam Mỹ cách đây 1.000 năm.
Christopher Columbus
Dù nổi tiếng với chuyến đi năm 1492, Columbus vẫn khẳng định vùng đất mới là châu Á. Ông cần chứng minh tìm được lối đi đến châu Á để nhận danh hiệu và phần lợi nhuận hứa hẹn từ Tây Ban Nha. Về cuối đời, Columbus đôi khi gọi châu Mỹ như một “thiên đường” mới cho châu Âu.
Dù quan điểm của ông thế nào, tác động chuyến đi của Columbus lên thế giới là vô cùng to lớn: bệnh dịch tàn phá người bản địa, châu Âu tiến hành các cuộc xâm lược và thành lập các quốc gia mới.
