Nghiên cứu mới sử dụng kính thiên văn Swift nhận diện dấu vết tử ngoại của OH trên sao chổi liên sao 3I/ATLAS ở 2,9 AU, cho thấy tốc độ bốc hơi nước 40 kg/giây và ít nhất 8% bề mặt hoạt động. Các khối băng trôi trong coma có thể giải phóng hơi nước, hé lộ thành phần hóa học của vật thể ngoài hệ Mặt Trời.
Điểm nổi bật:
- Phát hiện dấu vết nước từ sao chổi liên sao 3I/ATLAS nhờ kính thiên văn Swift
- Tốc độ rò rỉ nước khoảng 40 kg/giây, tương đương vòi cứu hỏa xả hết công suất
- Ít nhất 8% bề mặt sao chổi đang hoạt động, cao hơn mức 3–5% trong Hệ Mặt Trời
- Các mảnh băng trong coma có thể đóng vai trò như lỗ thoát hơi nước mini
- ESA sẽ sử dụng tàu JUICE quan sát 3I/ATLAS sau lần tiếp cận gần Mặt Trời
Một vật thể đá đến từ ngoài Hệ Mặt Trời đang rò rỉ nước như thể “vòi cứu hỏa xả hết công suất”, theo nghiên cứu mới.
Các nhà khoa học đã lần đầu tiên phát hiện dấu vết hóa học của nước tràn ra từ sao chổi liên sao 3I/ATLAS nhờ kính thiên văn Neil Gehrels Swift của NASA. Phát hiện này mở ra cơ hội so sánh trực tiếp thành phần hóa học của 3I/ATLAS với các sao chổi trong hệ Mặt Trời, cho thấy nguyên liệu hóa học cho sự sống không chỉ có ở hệ chúng ta.
'Ở khoảng cách mà chúng ta không ngờ tới'
Trong tháng 7 và 8 năm 2025, khi 3I/ATLAS ở xa Mặt Trời khoảng 2,9 lần bán kính quỹ đạo Trái Đất, Swift đã ghi nhận ánh sáng tử ngoại yếu ớt của gốc hydroxyl (OH) — sản phẩm phân hủy của phân tử nước dưới ảnh hưởng của ánh sáng Mặt Trời. Để khử nhiễu, nhóm nghiên cứu đã xếp chồng hàng chục ảnh chụp ba phút, tổng cộng hơn hai giờ quan sát tia tử ngoại và 40 phút phổ thấy được.
Nghiên cứu được công bố ngày 30/9 trên Astrophysical Journal Letters cho thấy sao chổi mất nước với tốc độ khoảng 40 kg/giây, tương đương vòi cứu hỏa xả hết công suất.
NASA Swift chụp hình nhìn thấy và tử ngoại của sao chổi liên sao 3I/ATLAS trong hai đợt quan sát. Ánh sáng tử ngoại của OH đánh dấu hơi nước thoát ra từ sao chổi. (Ảnh: Dennis Bodewits, Đại học Auburn)
Lớp coma giàu băng
Mức độ hoạt động cao này có thể không đến từ bề mặt lõi, mà từ các mảnh băng trôi lơ lửng trong coma. Quan sát gần hồng ngoại từ Gemini South và Kính thiên văn Hồng ngoại của NASA ghi nhận những khối băng nổi, khi tiếp xúc ánh sáng Mặt Trời, trở thành các lỗ thoát hơi nước mini, làm giải phóng hơi nước dù bề mặt sao chổi quá lạnh để băng trực tiếp bay hơi.
Các quan sát tiếp theo với JUICE
3I/ATLAS đã mờ dần trong tầm mắt của Swift nhưng lại được quỹ đạo sao Hỏa của ESA phát hiện trở lại đầu tháng 10. ESA sẽ tiếp tục theo dõi sao chổi liên sao và dự kiến hướng tàu thăm dò Jupiter Icy Moons Explorer (JUICE) quan sát trong tháng 11 sau khi nó đi qua gần Mặt Trời nhất. Dữ liệu quan sát của JUICE có thể phải đến tháng 2/2026 mới về đến Trái Đất do thiết bị truyền chậm.
Góc nhìn đối với thị trường Việt Nam
Việc phát hiện sao chổi liên sao 3I/ATLAS rò rỉ nước với tốc độ cao mang lại nhiều cơ hội và động lực cho cộng đồng thiên văn tại Việt Nam. Các viện nghiên cứu và đài quan sát trong nước có thể phối hợp với các tổ chức quốc tế để tham gia chiến dịch quan sát, đặc biệt trong bối cảnh VN đang phát triển nhanh các hạ tầng kính thiên văn và phòng thí nghiệm quang phổ. Sự kiện này cũng giúp thúc đẩy giáo dục STEM, truyền cảm hứng cho sinh viên và nhà nghiên cứu trẻ theo đuổi các đề tài thiên văn học liên sao. Đồng thời, công bố dữ liệu từ các quan sát UV và IR sẽ mở ra hướng hợp tác mới, nâng cao uy tín khoa học Việt Nam trên bản đồ quốc tế.
