Guatemala biến mỏ dầu Xan thành căn cứ an ninh bảo vệ vùng Maya

Quan chức Guatemala đã thông báo kế hoạch chiếm đóng mỏ dầu Xan vừa đóng cửa nhằm tăng cường thực thi tại các khu bảo tồn chịu ảnh hưởng nặng nề bởi tội phạm có tổ chức.

Mỏ dầu Xan nằm trong Công viên Quốc gia Laguna del Tigre, phía bắc Guatemala, sẽ trở thành căn cứ cho lực lượng quân đội và cảnh sát dân sự chịu trách nhiệm bảo vệ rừng khỏi chăn thả bất hợp pháp, khai thác gỗ và buôn lậu ma túy. Động thái này được đánh giá là chiến thắng cả về an ninh và bảo tồn, đồng thời giảm phụ thuộc kinh tế vào nhiên liệu hóa thạch.

“Đây là bước khởi đầu của quá trình kiểm soát một vùng lãnh thổ rộng lớn mà từ lâu đã bị nhiều nhóm lợi ích xâm phạm và khai thác cho các hoạt động bất hợp pháp,” Tổng thống Bernardo Arévalo phát biểu.

Hoạt động khai thác do công ty Anh-Pháp Perenco vận hành từ năm 2001, từng sản xuất 5.000–7.000 thùng dầu thô mỗi ngày, chiếm khoảng 90% sản lượng quốc gia. Tuy nhiên, quá trình khai thác tiêu tốn nhiều nước và tiềm ẩn rủi ro ô nhiễm, khiến chính phủ đánh giá không còn hiệu quả kinh tế.

Chính phủ đã không gia hạn nhượng quyền khi hợp đồng kết thúc vào tháng 8, nhưng Perenco vẫn vận hành đường ống dẫn dầu đến năm 2044. Guatemala đang đầu tư vào thủy điện, năng lượng mặt trời và khí tự nhiên cho nhu cầu năng lượng tương lai.

Phó tổng giám đốc Cảnh sát dân sự Esvin Jacinto cho biết Bộ Quốc phòng và Cảnh sát dân sự sẽ phối hợp tuần tra phòng ngừa và duy trì cơ sở hạ tầng khu vực.

Chính phủ cũng thông báo tăng cường hợp tác với Mexico và Belize.

“Bước đầu tiên là đóng giếng, đồng thời triển khai quản lý bền vững, bởi Laguna del Tigre là một phần của bức tranh lớn hơn – rừng Maya,” Jeanne Samayoa, Trưởng phong trào môi trường Haciendo Eco, nhấn mạnh.

Laguna del Tigre là phần bị tàn phá nghiêm trọng trong Khu dự trữ sinh quyển Maya, mất hàng nghìn hecta rừng mỗi năm cho chăn thả, nông nghiệp và khai thác gỗ. Khu vực này cũng là điểm hạ cánh lý tưởng cho máy bay chở ma túy từ Colombia và Venezuela.

Trong những năm gần đây, chăn thả bất hợp pháp gây lây lan bệnh ruồi Screwworm (Cochliomyia hominivorax), từng bùng phát qua Trung Mỹ. Năm 2025, vụ việc được ghi nhận tại miền nam Mexico.

“Với sự hiện diện mạnh mẽ của nhà nước, cộng đồng địa phương sẽ trở thành đồng minh trong quản lý, phục hồi và phát triển bền vững, mang lại lợi ích cho cả thiên nhiên và con người,” Gabriela Ponce, Giám đốc chương trình WCS Guatemala, nhận định.

Sự xuất hiện nhiều hơn của quân đội và cảnh sát vấp phải hoài nghi từ một số nhà bảo tồn vì tham nhũng tràn lan và lực lượng vẫn chưa đủ mạnh tại các đường biên với Mexico.

“Đây chỉ là màn trình diễn chính trị,” Francisco Asturias, điều phối viên khu vực Petén của Quỹ Phát triển Sinh thái và Bảo tồn, cho biết.

Tổng thống Arévalo lên nắm quyền năm ngoái với chiến dịch nhấn mạnh quyền môi trường và quyền của người bản địa. Bộ trưởng Môi trường Patricia Orantes cho biết chính phủ hướng đến “bước ngoặt 180 độ” trong bảo tồn, tập trung vào Khu dự trữ sinh quyển Maya.

Bộ này sẽ tăng ngân sách dịch vụ khu bảo tồn và thành lập quỹ 6,5 triệu USD bảo vệ rừng, đồng thời chuyển hướng tài trợ quốc tế từ nghiên cứu sang xử lý thực địa, bao gồm dự án 55 triệu USD tại Petén và 8 triệu USD do Ủy ban Môi trường và Phát triển Trung Mỹ giám sát.

“Chúng ta phải bảo tồn rừng Maya vì lợi ích của người Guatemala và cả thế giới. Bảo vệ khí hậu là trách nhiệm của chúng ta,” bà Orantes khẳng định.