Cấy ghép dịch mũi: liệu pháp đột phá điều trị viêm mũi xoang mạn tính

Tại sao viêm mũi xoang mạn tính dai dẳng khó chữa và giải pháp mới mang tính đột phá: cấy ghép dịch mũi từ người hiến khỏe mạnh nhằm khôi phục cân bằng vi sinh vật trong xoang. Nghiên cứu ban đầu cho thấy phương pháp này giảm triệu chứng kéo dài, mở ra hy vọng điều trị triệt để.

Điểm nổi bật:

Viêm mũi xoang mạn tính gây ra triệu chứng dai dẳng, làm giảm chất lượng cuộc sống.

Phương pháp điều trị hiện tại chỉ mang tính tạm thời và không chữa khỏi dứt điểm.

Giả thuyết mới cho rằng rối loạn hệ vi sinh trong xoang mũi (dysinbiosis) có thể là nguyên nhân chính.

Thử nghiệm cấy ghép vi sinh xoang mũi (sinonasal microbial transfer) cho kết quả cải thiện triệu chứng dài hạn.

Tiềm năng ứng dụng phương pháp này cho các bệnh hô hấp kháng thuốc kháng sinh.

Hai khuôn mặt quay đối diện, cằm chạm cằm, đầu ngả ngửa. Một lính cứu hỏa đứng trên mặt người bên trái, phun nước qua vòi nối với mũi người bên phải.

“It has a huge, huge impact on almost every facet of life,” trích lời Duncan Boak – Giám đốc điều hành tổ chức SmellTaste tại Anh – về tình trạng viêm mũi xoang mạn tính (CRS). Triệu chứng như nghẹt mũi, chảy nhiều dịch, mất ngủ, đau mặt, và đặc biệt là mất khứu giác khiến hàng triệu người chịu đựng trong im lặng, nhiều khi bị bác sĩ bỏ qua.

Viêm mũi xoang mạn tính là gì?

CRS là tình trạng viêm dai dẳng ở niêm mạc mũi và xoang, kéo dài 12 tuần trở lên. Triệu chứng gồm dịch mũi đặc, khó thở, sốt, đau mặt, nhức đầu và mất khứu giác. Tỷ lệ mắc toàn cầu lên tới khoảng 10% dân số, cao gấp đôi bệnh hen suyễn.

Phương pháp điều trị hiện tại

Rửa xoang với dung dịch muối sinh lý và xịt corticosteroid: giảm triệu chứng tạm thời.
Kháng sinh: bằng chứng hạn chế.
Steroid đường uống liều cao: chỉ giảm viêm giai đoạn cấp.
Kháng thể đơn dòng (monoclonal antibodies): hiệu quả với dạng có polyp mũi, phải tiêm nhắc lại.
Phẫu thuật loại bỏ mô viêm và polyp: mở đường thở nhưng vẫn cần duy trì điều trị sau mổ.

Giả thuyết về rối loạn hệ vi sinh xoang

Nhiều nghiên cứu chỉ ra sự khác biệt về thành phần vi sinh vật trong xoang của bệnh nhân CRS so với người khỏe mạnh. Giả thuyết sinonasal dysbiosis cho rằng mất cân bằng vi sinh chính là nguyên nhân gốc rễ.

Micrograph quét điện tử màu cho thấy tổn thương tế bào xoang do viêm mạn.

Cấy ghép vi sinh mũi xoang

Phương pháp sinonasal microbial transfer (cấy ghép dịch mũi) được phát triển theo mô hình FMT (faecal microbial transplant):

Tiêu chuẩn hoá quy trình lấy dịch mũi từ người hiến.
Điều trị kháng sinh cho người nhận để làm sạch hệ vi sinh ban đầu.
Nhỏ dung dịch dịch mũi pha muối sinh lý vào xoang trong 5–7 ngày liên tiếp.

Nghiên cứu đầu tiên với 3 bệnh nhân kém đáp ứng điều trị cho thấy cải thiện tức thì, duy trì sau 6 tháng. Thử nghiệm mở rộng trên 22 bệnh nhân không polyp, sau 3 tháng có 16 người cải thiện rõ rệt về chỉ số SNOT (SinoNasal Outcome Test).

Cụm vi khuẩn Staphylococcus aureus quan sát bằng SEM.

Dù vai trò nguyên nhân của dysbiosis vẫn còn tranh cãi, cả Manges và Mårtensson đang mở rộng thử nghiệm lâm sàng để hướng tới cấp phép sử dụng điều trị vào cuối thập kỷ này.

Người đang thổi mũi ngồi trên băng ghế ven biển cùng chó Pug.

Tiềm năng mở rộng

Nếu thành công, cấy ghép vi sinh mũi xoang có thể ứng dụng cho các bệnh hô hấp do vi khuẩn kháng thuốc, bởi xoang mũi là nơi trú ẩn của nhiều “siêu vi khuẩn”.

Chuẩn bị mẫu cấy vi sinh dịch mũi trong tủ an toàn sinh học.

Tác động đối với thị trường Việt Nam

Ở Việt Nam, viêm mũi xoang mạn tính có tỷ lệ mắc cao do điều kiện khí hậu nóng ẩm và ô nhiễm không khí. Phương pháp cấy ghép dịch mũi xoang mang đến cơ hội điều trị triệt để, giảm phụ thuộc vào kháng sinh và corticosteroid, từ đó giảm nguy cơ kháng thuốc. Bên cạnh đó, phát triển hệ thống ngân hàng vi sinh cân bằng và tiêu chuẩn hoá quy trình lấy mẫu cần phối hợp giữa bệnh viện, viện nghiên cứu và các đơn vị y tế cộng đồng. Việc đào tạo nhân lực chuyên sâu về vi sinh lâm sàng cũng là chìa khóa để triển khai thành công mô hình điều trị này tại Việt Nam.